«وفاق» از منظر دین

تبیین:

این روز‌ها در فضای عمومی کشور، از جمله در سپهر سیاسی و مدیریتی ایران عزیز، از مسئله «وفاق» در اداره کشور صحبت و به عنوان راهبرد اصلی رئیس جمهور محترم و دولت جدید مطرح می‌شود. چه آنهایی که از لحاظ سیاسی و فکری موافق دولت جدید هستند و چه آنانی که سلیقه فکری متفاوتی دارند، همگی بر این نکته اتفاق نظر دارند که وحدت و همدلی یا به قول دولتمردان «وفاق»، عاملی موثر و سازنده در گذر از مشکلات و ساختن کشور، آنهم در برابر موج دشمنی دشمنان این سرزمین است.

امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام در خطبه‌ی ۱۲۷ نهج‌البلاغه می‌فرماید: «فَإِنَّ یَدَ اللّهِ مَعَ الجَماعَةِ. دست عنایت خدا با جمع است؛ و إیّاکُم وَالفُرقَةَ: مبادا از هم جدا و متفرق بشوید. فَاِنَّ الشّاذَّ مِنَ النّاسِ لِلشَّیْطانِ، کَما اَنَّ الشّاذَّ مِنَ الْغَنَمِ لِلذِّئْبِ: آن انسانی که تک می‌افتد نصیب شیطان می‌شود. کمااینکه گوسفندی که از گله‌اش جدا می‌شود و تک می‌افتد، می‌تواند نصیب گرگ بشود».

اما نکته‌ای که در لابلای هیجان روی کار آمدن یک دولت جدید و مطرح شدن شعار‌های زیبا و درست مثل «وفاق»، نباید از نظر دور بماند، اصول و باید‌ها و نباید‌های وفاق در اداره کشور است که اگر رعایت شود، در عرصه فرهنگی و اجتماعی نیز آثار و برکات آن مشاهده خواهد شد و اگر معنا و مفهوم وفاق و الزامات آن از منظر دین تعریف و تبیین نشود و هر کسی از ظن خودش یار این قافله شود، نه تنها در عرصه سیاسی که حتی در کف جامعه و در فضای عمومی اجتماع نیز، آثار شومی از قبیل گسست و بدبینی و تنازع بی‌سرانجام را به دنبال خواهد داشت.

بر اساس سیره معصومین و آنچه از آیات و روایت برداشت می‌شود، از جمله پیش شرط‌های وفاق، داشتن «هدف و روش واحد» است. هرگاه قلب و دل دو نفر به امری گرایش یافت، به‌هم نزدیک می‌شوند و تقرب معنوی می‌یابند. قرآن بار‌ها بیان کرده که پیوند برادری که براساس معنویت و عقیده شکل می‌گیرد بسیار قوی‌تر و ریشه‌دارتر از برادری خونی و نسبی است. از مهم‌ترین عوامل پیدایش هم‌دلی، اشتراک در هدف است. همچنین، روش واحد یکی دیگر از عوامل تحقق هم‌دلی است.

اما بر اساس معارف دینی، «وفاق و همدلی» پیش‌شرط‌های دیگری هم دارد تا محقق شود، از جمله «نیت خیر، عمل خیر، حسن ظن به یکدیگر و رعایت عدل و انصاف». به عنوان مثال، عمل نیک یا همان حسن فعلی، موجب افزایش هم‌دلی است. اگر افراد جامعه کار خیری انجام دهند، با هم نزدیک می‌شوند و دل‌های آنان با هم پیوند می‌خورد؛ البته چنان‌که از آیه ۱۰ سوره فاطر بر می‌آید باید حسن فعل و کار خیر با حسن فاعلی و نیت خوب فاعل آن همراه شود تا تاثیر بیشتری داشته باشد. به بیان واضح‌تر، اگر در بزنگاه‌هایی که کشور در معرض بحران و خطر قرار می‌گیرد، افرادی با فعل و قول‌شان بر آتش بحران بنزین بریزند و فضای روانی جامعه را آشفته‌تر کنند و هیچ‌گاه هم از عمل خود ابراز پشیمانی نکنند، اساسا جایی برای وفاق و همدلی با دیگران باقی نگذاشته‌اند.

از طرف دیگر و بر اساس آیات و روایات، برای آنکه هم‌دلی میان افراد جامعه پدید آید و تقویت شود باید به جای بدگمانی حسن ظن و خوش گمانی جایگزین شود. در آیات قرآن بر این مطلب تاکید شده است که از هرگونه بدگمانی نسبت به یکدیگر پرهیز کنید و اعمال و رفتار یکدیگر را بر وجه نیک و درست آن حمل کنید و تا می‌توانید تفسیر صحیح و مشروعی برای رفتار و اعمال دیگران ارائه دهید.

همچنین، از دیگر اموری که موجب هم‌دلی و وفاق می‌شود، مراعات عدل و انصاف است. اگر افراد جامعه فراتر از عدل، با انصاف و مروت با دیگران رفتار کنند، جامعه‌ای همدل ایجاد می‌شود و انسان‌ها به یکدیگر گرایش بیشتری می‌یابند. عدالت و انصاف از نظر آموزه‌های قرآنی موجب قوام جامعه و پرهیز از هرگونه عوامل تنش‌زا و اختلاف‌برانگیز است. به عنوان مثال، وقتی بحران شکل گرفته در جامعه حتی ناشی از خطای حکمرانی یا خطای یک مسئول باشد، اگر غیرمنصفانه و هیجانی با آن برخورد شود و فضای عمومی جامعه آشفته شود، علاوه بر آنکه مسئولیت آن بر عهده انسان باقی خواهد ماند، جایی هم برای وفاق و همدلی در آن هنگام که آب از آسیاب می‌افتد، باقی نخواهد گذاشت، مگر آنکه خطاکاران پشیمان شوند و جبران کنند.